“Wij zijn er voor de mensen die tussen de mazen van het net vallen”

In de Pauluskerk in Rotterdam organiseert Dokters van de Wereld twee keer in de week psychosociale spreekuren. De kerk biedt een vangnet voor de meest kwetsbare mensen in de stad. Psycholoog Martijn Hofman is er een van onze vrijwilligers en vertelt over zijn werk.

Cruciaal netwerk

'"Het is vast hun eigen schuld." Dat vooroordeel hoor ik weleens wanneer het gaat over mensen die op straat of zonder papieren leven. En natuurlijk zullen mensen soms onhandige keuzes hebben gemaakt, maar dit leven is hen overkomen. Vaak spelen trauma's en ongelukkige omstandigheden een grote rol. Als psycholoog is mij de afgelopen jaren één ding duidelijk geworden: het hebben van een sociaal netwerk is cruciaal. En precies dat ontbreekt in het leven van de mensen die ik spreek: vrienden, familie of kennissen waar je je in tijden van nood toe kan wenden. Wanneer je dat niet hebt ben je enorm kwetsbaar.'

Op de eerste verdieping van de Pauluskerk, in een provisorisch ingericht kantoor van Dokters van de Wereld, vertelt Martijn Hofman (46) over zijn vrijwilligerswerk. Beneden hem, in de gemeenschappelijke, behaaglijke hal van de Rotterdamse kerk, zitten op dat moment zo'n zestig bezoekers aan diverse tafeltjes. Vrijwilligers hebben zojuist koffie en thee geserveerd, de avondmaaltijd die mensen voor één euro konden nuttigen is even daarvoor afgeruimd. 

Een kleine oase

Martijn: 'Jarenlang werkte ik in de humanitaire hulpverlening. Ik hield van het rauwe, het ongeregelde en de creativiteit die je als professional in die sector hebt. Zo werkte ik in Roemenië, Nepal, Haïti, Thailand en Tadzjikistan. Toen ik na jaren terugkeerde naar Nederland vond ik een baan bij een grote ggz-instelling. Opeens vormde structuur, protocollen en diagnoses de basis van mijn werk. Na verloop van tijd begon het buitenland weer te lonken, toch was er ook twijfel. Ging ik de stabiliteit die ik eindelijk had opgebouwd weer opgeven? Misschien, dacht ik, kan ik in het keurig geregelde Nederland óók humanitair werk vinden. En zo kwam de Pauluskerk op mijn pad. Op een dag liep ik hier spontaan naar binnen en vroeg of ze misschien een psycholoog konden gebruiken.'

Beneden in de hal zijn twee mannen een potje aan het dammen. Aan het tafeltje naast hen voert een viertal mensen een geanimeerd gesprek. Verderop doet een vrouw een dutje, haar hoofd rust op de opgerolde slaapzak die voor haar op tafel ligt. Anderen staren stil en in zichzelf gekeerd voor zich uit, een warme kop koffie in hun handen. Naast hun voeten staan plastic tassen en dichtgeknoopte vuilniszakken. Boven hen, aan het plafond, prijkt de leus van de Pauluskerk: "Overwin het kwade door het goede". Dit is een plek waar mensen even op adem kunnen komen. Waar het harde leven op straat voor een paar uur even ver weg is en waar zij een empathisch oor vinden voor hun problemen.

Storm Benjamin

Onder de vlag van Dokters van de Wereld werkt Martijn in de Pauluskerk in een team van 5 vrijwillige medewerkers uit de ggz. Tijdens de avonden dat hij werkt spreekt hij veel ongedocumenteerde mensen – vaak uitgeprocedeerde asielzoekers – en mensen die op straat leven. 'Wanneer ik mensen voor het eerst ontmoet is het essentieel dat ik hun vertrouwen zie te winnen', vertelt hij. 'Vaak zijn zij door toedoen van anderen in deze situatie terechtgekomen, ze zijn sceptisch. Gelijkwaardig en oprecht contact; dat is het meest wezenlijke wat ik hen op zo’n moment kan bieden. Na verloop van tijd beginnen mensen te vertellen; over hun geschiedenis, hun onzekere verblijfsstatus, het harde leven op straat. En hoewel ik hun omstandigheden niet kan veranderen, kijk ik samen met hen naar waar zij wél invloed op hebben. Waar vindt iemand ontspanning; in wandelen, de natuur, het geloof? En hoe kun je – ondanks een miserabele situatie – toch een vorm van zingeving ervaren? Dat zijn vragen waar we samen aan gaan werken.'

Buiten slaat de regen tegen de ramen van de Pauluskerk. Aan de overkant van de straat liggen tientallen geparkeerde fietsen als dominosteentjes op de grond. Storm Benjamin raast over Nederland vanavond. Dan klinkt er geschreeuw in de hal en het geluid van brekend glas. Twee mannen zijn opgesprongen van hun tafels en staan dreigend tegenover elkaar. Wanneer de vrijwilligers tussenbeide komen en met hen praten, keert de rust snel terug. 'Als het buiten kouder wordt, zijn er binnen meer opstootjes', legt een vrijwilliger achteloos uit terwijl ze de scherven opraapt van de vloer.    

Door de mazen van het net

Martijn vult zijn collega aan: 'Mensen denken vaak dat ik hier te maken heb met geweld, nóg zo’n vooroordeel. Natuurlijk is er weleens ruzie, maar dat is – zoals nu – vooral onderling.' Hij kijkt naar buiten waar de slagregen onophoudelijk valt. 'Wanneer je op straat leeft is kou niet het grootste probleem, hebben de straatartsen mij ooit verteld. Tegen kou kun je je kleden. De nattigheid, díé is funest. Helaas hebben mensen in warme kantoren ooit verzonnen dat de nachtopvang pas opengaat als de gevoelstemperatuur nul graden is.'

Het is 21.00 uur. De Pauluskerk gaat dicht, Martijns dienst zit erop. Samen met de bezoekers loopt hij naar buiten, het barre weer tegemoet. Gelukkig heeft Martijn wel een plek om naartoe te gaan. 'Ik ben er trots op dat ik voor Dokters van de Wereld werk', zegt hij terwijl hij zijn fiets van de grond raapt. 'Deze organisatie bekommert zich om mensen die tussen de mazen van het net vallen. Dat wezenlijke gevoel dat ik in het buitenland ervoer, vond ik in de Pauluskerk weer terug. Maar het wrange verschil is dat we hier in een steenrijk land leven.'