“Er komen hier allerlei soorten mensen. Van schaapsherders tot specialisten.”
Wat heeft een mens in psychische nood nodig? Allereerst een hulpverlener die je als een persoon ziet en niet alleen als een patiënt of hulpbehoevende. Gré Zwols is zo iemand. Zij weet precies de goede vragen te stellen en neemt de tijd om iemands achtergrond te leren kennen. Gré is psychosociaal ondersteuner (PSO’er) bij het Zorgcafé van Dokters van de Wereld in Nijmegen. In het Zorgcafé kunnen asielzoekers, statushouders en ongedocumenteerden terecht voor een luisterend oor en hulp bij het wegwijs worden in het doolhof van de Nederlandse gezondheidszorg.
“Het Zorgcafé is heel laagdrempelig, vertelt Gré. “De mensen komen een kopje koffie drinken en zo raken we in gesprek. Als ze dat willen, het hoeft niet.” Het begint met wat aftastende vragen. Er komen mensen die heel veel hebben meegemaakt: oorlog, verlies, onzekerheid, seksueel misbruik, teleurstelling. Problemen die zo groot zijn dat ze vaak niet zomaar bespreekbaar zijn. Gré: “Iemand zegt bijvoorbeeld dat ze slecht slaapt. Dat is veelvoorkomende klacht en er schuilt heel veel achter. Voorlichting is ontzettend belangrijk. Vertellen wat voor symptomen er kunnen zijn als je geweld hebt meegemaakt. Waar kun je allemaal last van krijgen? Mensen kunnen snel geïrriteerd raken, dat is iets wat ook bij een posttraumatische stressstoornis (PTSS) hoort, net als nachtmerries, slecht slapen, herbeleving. Je komt ook weleens mensen tegen die het heel eng vinden om een politieagent te zien, of om een bepaald geluid te horen, een vliegtuig bijvoorbeeld. En ook rouwverwerking is vaak moeilijker omdat ze geen afscheid hebben kunnen nemen. Telefoon krijgen dat er iemand is overleden. Dat is ook heel zwaar. Dat ze niets kunnen doen, dat ze niet terug kunnen.”
Samenwerken
Hoe ziet een dag in het Zorgcafé eruit? Wordt het spreekuur druk bezocht? “Het is in Gezellig, dat is een grote ontmoetingsruimte en meestal zitten er wel zo’n 20 tot 25 mensen her en der. Vluchtelingen zijn ook host, zetten koffie en thee, heel vaak is er iemand die kookt. Mensen zitten achter de computer of gewoon een beetje te praten. Soms komt er ook iemand die is doorverwezen. Door organisaties als Vluchtelingenwerk, Stichting Gast of welzijnsorganisatie Bindkracht 10.” Mooi om te horen dat er ook samengewerkt wordt. “Ja, we hebben een heel goed netwerk in de stad. Het is hier klein en overzichtelijk. Riek, een andere vrijwilliger hier, een psycholoog, en ik hebben de afgelopen 20 jaar in Nijmegen gewerkt. Zij in de verslavingszorg, ik met vluchtelingen. We kennen veel mensen. We kunnen bijvoorbeeld rechtstreeks met sommige huisartsen overleggen, dat is een groot voordeel.”
Cultuur-coaches
De PSO’ers werken nauw samen met cultuur-coaches. Dat zijn mensen die de taal van de bezoekers spreken; Arabisch, Farsi of Tigrinya. Ook beheersen ze het Nederlands èn kennen ze ons systeem en onze gewoonten. Ze zijn een soort brug tussen de zorgverlener en de migrant. Hoe bevalt de samenwerking met de cultuur-coaches? Gré: “Heel erg goed. We hebben ontzettend goede coaches. Sommigen zijn wat ouder, dat maakt ook uit. Er zijn drie artsen bij. Een van hen is basisarts in Nederland. En er werkt ook een Syrische specialist. Dat is heel handig omdat er veel Syriërs zijn. Zij weet hoe het in Syrië was en kan goed uitleggen dat het hier anders gaat bij de dokter. Mensen willen bijvoorbeeld een foto, een mri scan en dat is hier heel beperkt. Dat is soms lastig uit te leggen.”
Heumensoord
Gré werkt vanaf het begin, sinds 2017, in het Zorgcafé in Nijmegen.“Ik kwam met Dokters van de Wereld in aanraking toen Heumensoord hier kwam. Dat was een tentenkamp waar zo’n 3000 vluchtelingen zijn opgevangen. Vooral Syriërs. Ik werkte daar als vrijwilliger. Dokters van de Wereld was in het kamp betrokken bij het opzetten van de voorlichting over de gezondheidszorg in Nederland. Uiteindelijk is daar het Zorgcafé uit voort gekomen. We houden drie keer in de week spreekuur in ontmoetingscentrum Gezellig.”
Je bent van beroep sociaal psychiatrisch verpleegkundige, toch? Gré: “Onder andere. Ik ben algemeen verpleegkundige, psychiatrisch verpleegkundige, sociaal verpleegkundige (bescheiden lachje) en socioloog. Ik ben al een tijdje met pensioen. Ik werk al meer dan 20 jaar met vluchtelingen. In 1991 ben ik begonnen bij de medische opvang asielzoekers in asielzoekerscentra. Daarna heb ik bij Indigo in Arnhem gewerkt, dat is een GGZ-instelling die kortdurende behandelingen aanbiedt. Daar zag ik vooral asielzoekers uit het azc, maar ook migranten uit de stad.”
Mind-Spring
“Ik heb ook Mind-Spring trainingen gedaan bij Psychotrauma Centrum ’45. Dat centrum heeft cursussen opgezet voor asielzoekers in de azc’s. Deze bestaan uit acht bijeenkomsten over normale reacties na abnormale situaties, identiteit, rouwverwerking. De cursussen worden gegeven door een trainer in de eigen taal van de deelnemers en een sociaal psychiatrisch verpleegkundige. Paul Sterk, degene die de cursus heeft samengesteld en inmiddels is overleden, gaf ook trainingen aan medewerkers van het Zorgcafé. Om ze wegwijs te maken, hoe kun je iemand ondersteunen, wat voor technieken zijn er.”
Aanbevelingen
Was het samenwerken met de cultuur-coaches nieuw voor jou toen je hier kwam? “Ja, dat is echt iets van het Zorgcafé.” Zou het een goed idee zijn dat er een officiële opleiding komt tot cultuur coach, dat het een betaald beroep wordt? “Ja dat zou geweldig zijn. Zeker voor huisartsen zou dat ideaal zijn en voor specialisten en de GGZ.”
Heb je nog aanbevelingen om de Nederlandse geestelijke gezondheidszorg te verbeteren? “Meer openheid. Dat alle hulpverleners in staat zijn om basis hulpverlening te geven aan iedereen, of je nou uit Japan komt of uit Syrië. Toon interesse in degene die voor je zit. Als je hoort dat iemand uit Afghanistan komt, google even. Wat is dat voor land, wat is daar gebeurd? Wat hij heeft meegemaakt? Daar zou bij de intake naar gevraagd moeten worden om vertrouwen op te bouwen. Er zijn wel lange vragenlijsten over PTSS. Over slapen, nachtmerries, heb je geweld meegemaakt? Heb je het gezien? Ben je zelf gemarteld, heb je anderen gemarteld zien worden, etcetera. Maar dat is nogal wat om dat in te vullen voor iemand, hè. Dat is traumatiserend, confronterend.”
Contact
Dus bedoel je eigenlijk dat er een soort tussenstap moet zijn voordat je met zo’n heftige vragenlijst aankomt? “Ja, inderdaad. En dat is wat we bij het Zorgcafé proberen te doen. Er komen hier allerlei soorten mensen. Van schaapsherders tot specialisten. Veel van hen zijn al heel vaak teleurgesteld, in Nederland, de IND, de gezondheidszorg… eigenlijk in alles. Ze dachten hier iets te kunnen beginnen, een carrière. We hebben cultuur-coaches die arts zijn en die hun beroep niet mo-gen uitoefenen. Je bent hier niks meer. Eigenlijk moet je dat eerst herstellen. Het is heel belangrijk om over vroeger te praten, Wat heb je gedaan? Wat voor opleiding heb je gevolgd en hoe was dat? Een beetje erkenning dat ze ook iemand waren, iemand zijn. Soms komen er dan ook vragen. Maar je moet eerst het contact leggen.”
