Met pijn in mijn hart maar ook geïnspireerd zit ik in de trein naar huis. Op de terugweg van het jaarlijkse Nederlands Straatdokters Symposium. 'Pijn op straat' heet het symposium. Fysieke pijn, emotionele pijn. Het greep mij aan.
Leven op straat
De sprekers, een ervaringsdeskundige en andere aanwezigen deelden hun ervaringen over het verlenen van zorg aan deze mensen. 'Protocollen sluiten nooit aan bij dit werk. Delen van ervaringen is dus heel belangrijk' zo luidde een van de eerste zinnen tijdens het symposium. Ik werd gegrepen door een onderzoek van een student medische antropologie. Zoals het een goed antropoloog betaamt had zij maandenlang rondgehangen op straat en in een daklozenopvang. Zo kon zij dakloze mensen met medische klachten observeren en ondervragen om te achterhalen wat hun ervaringen, percepties en de praktijken zijn waarmee zij te maken hebben. Gangbare concepten nam zij onder de loep. Zorgmijding? Zou het niet andersom zijn: de zorg sluit niet aan bij de behoefte van de patiënt? Mensen wachten heel lang met een doktersbezoek. “Zonder verzekering is het toch altijd een gedoe, je wilt wel zeker weten dat het zin heeft.” Sommige klachten worden lang genegeerd, ze horen nu eenmaal bij het leven op straat. Zoals gebitsklachten. Haar presentatie was een vierluik met een huisarts/straatdokter, een straatverpleegkundige en een ervaringsdeskundige met ernstige gezondheidsproblematiek. Alle vier kwamen ze, in andere woorden, met dezelfde boodschap: luister naar de patiënt, maak tijd voor de mens, ga op zoek naar de complexiteit die achter gedrag schuilgaat.
Verwaarloosde gebitten
Tandartszorg kwam meerdere malen aan bod. Overal blijkt het een probleem dat deze zorg niet onder de verzekerde zorg valt. Mensen hebben vaak verwaarloosde gebitten. Ook wij zien dat. Vorig jaar, vorige maand, vorige week, gisteren, vandaag… Altijd maar weer die vraag: “Ik heb zo'n kiespijn, kunt u mij echt niet helpen, waar kan ik dan heen?” “Can you really offer me no help for my toothache? I am also a human being.” Sinds ons netwerk van tandartsen die mensen kosteloos helpen noodgedwongen on hold staat, voel ik mij zo machteloos als ik een huilende man voor mij heb zitten die maagklachten heeft omdat hij al maanden niet kan kauwen en geen gesprek aan durft te gaan met mensen omdat hij geen tanden meer heeft.
Vanmiddag werden wel kleinschalige lokale initiatieven genoemd waarin tandartsen zorg bieden, een schooltandarts die in de vakanties met de tandartsbus op pad gaat om daklozen te helpen. Een pilot waarin een tandarts een offerte opstelt en de dakloze zich indien nodig kan laten behandelen. In beide gevallen is het de gemeente die het subsidieert. Of er wordt een beroep gedaan op noodfondsen.
Geen aandacht voor dak- en thuislozen
De laatste spreker, de voorzitter van het landelijk Schakelteam voor mensen met verward gedrag, verbaasde zich oprecht. Waarom verlenen huisartsen en tandartsen niet pro deo zorg aan mensen die die zorg niet op andere manieren kunnen krijgen? Vanuit de Straatdokters werd die vraag beantwoord dat er geen aandacht is voor dak- en thuislozen in de opleiding, wat de drempel hoog maakt om zorg te verlenen. Ik zou daar nog aan toe willen voegen: er is geen aandacht voor mensenrechten in de opleidingen, het recht op zorg komt niet (genoeg) aan bod. Daarnaast kan het niet zomaar de individuele zorgverleners verweten worden. Veel ligt op het niveau van de politiek. Die moet waarborgen dat iedereen, niet alleen op papier maar ook in de praktijk, toegang heeft tot medisch noodzakelijke zorg. Zolang die bijvoorbeeld niet besluit om tandartszorg weer onder de basisverzekering te laten vallen, zal de enige oplossing zijn: lokale initiatieven met altijd weer de onzekerheid over de continuïteit.
De belangrijkste adviezen van een van de organiserende Straatdokters en van de laatste spreker moeten we daarom ter harte nemen: vraag wethouders een keer langs te komen om je spreekuur, ga koffie drinken met de minister van VWS om problemen rond toegang tot zorg te bespreken. En: doé gewoon als je een probleem ziet, zorg voor oplossingen, er is altijd wel ergens geld om het te bekostigen. Want zeg nou zelf, een beetje pijn in de portemonnee staat in geen verhouding tot de pijn van de lijdende mens die geen passende zorg kan krijgen.
